Εκ του βιβλίου του Ν.Ι.Λούβαρι "Νοσταλγικαί περιπλανήσεις", σειρά δευτέρα, Αθήνα 1949, ενότης "Χρόνος και αἰωνιότης".
"Αχ, ἄν μια φορά ἀπό σένα ἡ ψυχή μου, Αἰώνιε, νά γεμίσει μπορούσε."
Goethe
Ὅλα μποροῦν νά γίνουν σύμβολα. Λουλούδια καί σκεύη, δένδρα καί βράχοι, τοπία καί ἔρημοι, δάση καί νερά, ὀμίχλη καί σύννεφα, τρικυμία καί γαλήνη. Ἔμψυχα καί ἄψυχα, φαινόμενα καί ἀντίκειμενα τῆς φύσεως, ζῶα καί ἄνθρωποι. Προπάντων ὅμως τά ἐπιτεύγματα τοῦ πνεύματος, πού χυμένα εἰς ποικίλας μορφάς, μορφάς τοῦ μακρυνοῦ παρελθόντος καί μορφάς συγχρόνους, μᾶς περιμένουν σιωπηλά. Ἔνα ποίημα ἤ ἕνα βιβλίον, μιά μουσική σύνθεσις ἤ μιά εἰκόνα, ἕνα σύστημα ἰδεῶν ἤ ἕνα κωδωνοστάσιον, ἕνα ἀρχιτεκτονικόν μνημεῖον ἤ ἕνα ἄγαλμα. Ἀρκεῖ ὁ παρατηρητής νά ἔλθη εἰς ἐσωτερικήν σχέσιν μέ αὐτά, νά τά διαποτίση μέ τά βιώματά του, νά τούς μεταδώση κάτι ἀπό τήν ἐνδόμυχον κίνησιν τῆς ψυχῆς του, ἐφ' ὅσον βέβαια ἡ κίνησις αὐτή εἶναι ἀπήχησις τοῦ δέους ἤ τῆς νοσταλγίας, πού συνοδεύουν τήν θέσιν μας ἀπέναντι τοῦ μυστηρίου τοῦ σύμπαντος. Γιατί σέ σύμβολα μεταβάλλονται τά ὄντα καί τά φαινόμενα, πού μᾶς περιβάλλουν, τά ἐπιτεύγματα τῶν ἀνθρώπων καί οἱ θεσμοί, ὅταν τό ὑποκείμενον εἰσδύη κατ' αὐτόν τόν τρόπον εἰς τά ἀντικείμενα, ὅταν αἴρη μέσα εἰς αὐτά τήν μόνωσίν του καί συγχωνεύεται μαζύ τους εἰς κάτι νέον, εἰς ὑψηλοτέραν σύνθεσιν. Τότε λαμβάνει χώραν μιά συμβολή, συνάντησις μεταξύ ἡμῶν καί ἐκείνων, καί βιοῦμεν τήν εσωτερικήν σχέσιν, που μᾶς συνδέει μέ αὐτά, τήν μυστικήν συγγένειαν. Γιατί μιά τέτοια συνάντησις εἶναι δυνατή μόνον μέ ὅ,τι τό αἰσθανόμεθα ὡς συγγενικόν καί ἐπομένως τό παράγομεν καί ἡμεῖς οἱ ἴδιοι, ὡς ὁ ἕνας ἀπό τούς συντελεστάς του, κατά τήν συνάντησίν μας αὐτήν. Τό σύμβολον σημαίνει ἐνίσχυσιν τῆς γλώσσης, πού προσπαθεῖ νά ἐκφράση τό ἀπρόσιτον, τό ἀπερίγραπτον, τό ἀνέκφραστον. Καί ἐνῶ αἰ λέξεις μεταβάλλουν τό ἀπέραντον εἰς πεπερασμένον, συνανυψώνουν τά σύμβολα τό πνεῦμα ὑπεράνω τῆς ροῆς τοῦ πεπερασμένου μέχρι τῆς σφαίρας τοῦ ἀπεριορίστως Ὄντος. Ξυπνοῦν προαισθήματα, συνειδητοποιοῦν νοσταλγίας καί ὑποσημαίνουν τό Ἀνείπωτον, ἀνεξάντλητα ὅπως αὐτό. Κάθε βαθυτέρα γνῶσις προσεκτήθη διά τοῦ βιώματος, μέ τό ὁποῖον εἴδον τά ἀντικείμενα ὡς ζωντανά σύμβολα ἑνός βαθυτέρου περιεχομένου, που καμμιά γλῶσσα δέν εἶναι εἰς θέσιν νά ἐκφράση.
Διότι τό σύμβολον κρούει ὅλας ταυτοχρόνως τάς χορδάς τοῦ πνεύματος καί βοηθεῖ κατά τόν τρόπον αὐτόν νά εἰσδύωμεν εἰς τήν ἐσωτερικήν πραγματικότητα, τῆς ὁποίας εἶναι ἡ αἰσθητή μορφή, νά ἀνευρίσκωμεν κάθε φοράν κάτι τό νέον καί τό γνήσιον, νά βιοῦμεν μέσα εἰς αὐτό κάτι τό ὑψηλότερον, διά νά βυθισθῶμεν τέλος μέσα εἰς τήν θεωροῦσαν σιωπήν. Ὁ βαθμός τῆς ἱκανότητος αὐτῆς ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ποσότητα τοῦ πλούτου καί ἀπό τήν δύναμιν τῆς ὁρατότητος τῆς ψυχῆς μας. Διότι ἡ ἀληθινή ἐσωτερικότης, ἡ ὁποία παρέχει οὐσίαν εἰς ὅλα, ὅσα δέν εἴμεθα ἡμεῖς οἱ ἴδιοι, μόνον μέ τήν βοήθειαν τῆς ἀτομικῆς ἑκάστου ἐσωτερικότητος εἶναι δυνατόν νά γνωσθῆ. Τότε τό ἀντικείμενον, ἄψυχον αὐτό τό ἴδιον, ζωοποιεῖται ἀπό τήν ἰδέαν, τήν ἐντελέχειαν, τήν ψυχήν καί δημιουργεῖται ὁ μεταφυσικός ἐκείνος δεσμός μεταξύ αὐτοῦ καί τοῦ ὑποκειμένου, χάρις εἰς τόν ὁποῖον ἀπό κάθε σύμβολον ὀμιλεῖ ὁλόκληρος κόσμος. Μέ τέτοια σύμβολα σιγομιλεῖ πρό πάντων ἡ τέχνη, ἡ θρησκεία, ἡ φιλοσοφία, αὐτή ακόμη ἡ ἐπιστήμη, ἐφ' ὅσον τουλάχιστον ἀρχίζει ὁ ἐρευνητής ἀπό τήν ἐμβάθυνσιν εἰς τόν ἰδικόν τοῦ κόσμον. Εἰς μίαν τοιαύτην θεώρησιν ὑψώθη ὁ Γκαῖτε καί ὁ Σίλλερ ἔβλεπεν ὄπισθεν παντός αἰσθητοῦ τήν ἰδέαν, πού τό μορφοποιεῖ. Καί οἱ ρωμαντικοί ἠσθάνοντο μέσα εἰς τήν πνευματικήν ζωήν τῶν αἰώνων τόν ῥοῦν τοῦ ἰδίου των αἵματος, τόν ῥόχθον τοῦ ἰδίου ἐκείνου ῥεύματος, τό ὁποίον ἔφερε καί αὐτούς τούς ἰδίους ὡς παροδικά κύματα. Μίαν τοιαύτην σχέσιν πρός τό ἱστορικόν παρελθόν καλοῦν παράδοσιν. Διότι παράδοσις εἶναι ἡ ζωντανή συνάρτησις πρός ὅ,τι πρό ἡμῶν ἔζησεν, ἐπόνεσε καί ἐδημιούργησε, καί τοῦ ὁποίου ἡ ἔκφρασις εἶναι μόνον διά συμβόλων πλήρως δυνατή. Τά σύμβολα αὐτά δέν ἐκφράζουν μόνον τήν ἰδέαν ἤ τό νόημα τοῦ καθ' ἕκαστον, τοῦ ἀτομικοῦ. Εἰς τά περισσότερα ἐνοικεῖ ἡ δημιουργική πνοή ὁλοκλήρων γενεῶν, χρονικῶν περιόδων καί πολιτισμῶν. Δι' αὐτῶν προσλαμβάνει αἰσθητήν μορφήν καί παραμένει διά τῶν αἰώνων. Διά τοῦτο καί τά δημιουργήματα τοῦ πνεύματος δέν χρησιμεύουν μόνον ὡς σύμβολα καθ' ἕκαστον ἀνθρώπων, ἄλλ' ὡς συμβολική ἔκφρασις ἑνός χρονικοῦ καί συμβολικοῦ συνόλου. Γίνονται παράδοσις ἤ εὐρύνονται καί εἰς αἰσθητήν ἀποκάλυψιν τῆς κοσμικῆς ψυχῆς. Καί τότε φύσις καί ζωή ὡς σύνολον καί ὡς ὁλοκληρωμένη ἑνότης ἀποβαίνουν εἰς τό τέλος ἔκφρασις μιᾶς ἀπεράντου ἐσωτερικότητος, ἑνός νοήματος, μιᾶς ἰδέας. Ὁ ἅγιος Φραγκῖσκος καί οἱ μυστικοί, ὁ Γκαῖτε καί ὁ Ρίλκε, οἱ ρωμαντικοί καί οἱ ἀπό καλλιτεχνικήν ὑφήν τῆς ψυχῆς διεπόμενοι βιολόγοι τῶν χρόνων μας εἶναι κλασσικοί ἐκπρόσωποι μιᾶς τοιαύτης θεωρήσεως. Δι' αὐτῆς σχετίζονται τά καθ' ἕκαστον πρός τό ὅλον, ὁ ἄνθρωπος ὑψώνεται εἰς κέντρον ἑνός ἀπεράντου πνευματικοῦ κόσμου καί τό σύμπαν μεταβάλλεται εἰς σχέσεις πνευματικῶν μεγεθῶν. Ὁ κατά τό φαινόμενον ἀσήμαντος κλαδίσκος μέσα εἰς τήν μουσικήν τοῦ δάσους καθίσταται οὐσιώδης συμπαίκτης εἰς τήν μεγάλην συμφωνίαν τῶν κόσμων καί μέσα εἰς τήν ἀπεριόριστον ποικιλίαν τῶν μετασχηματισμῶν τοῦ ῥόδου ἀνακαλύπτομεν τήν ἀπεραντοσύνην τοῦ ψυχικοῦ κόσμου. Αἱ μεγάλαι προσωπικότητες τῆς ἱστορίας καί τά πνευματικά των δημιουργήματα, ἡ προσωπικότης τῶν ιστορικων πόλεων καί ἡ φυσιογνωμία τῶν λαῶν, ὁ πολιτισμός καί αἱ ἐναλλάσσουσαι ὅψεις του, ἐμφανίζονται ὅλα ὡς ποικιλίαι τῆς κοσμικῆς μελωδίας τοῦ Θεοῦ. Μέσα εἰς τά μακάρια συναισθήματα, πού γεννᾶ παρόμοιον βίωμα, μᾶς γίνεται κατ' ἄμεσον τρόπον συνειδητόν, ὅτι αἱ καθ' ἕκαστον ψυχαί, αἱ ψυχαί τῶν μεγάλων δημιουργῶν καί αἱ ψυχαί τῶν ιστορικῶν περιόδων, αποτελοῦν μέρος τῶν ἀναριθμήτων χορδῶν, πού κραδαίνονται μαζί μέ τήν ψυχήν τοῦ κόσμου καί συνηχοῦν μαζί της, διάφοροι κατά τό ὕψος τοῦ τόνου καί τό χρῶμα τῆς κλαγγῆς. Τό Ἀπέραντον εἰσέρχεται εἰς τήν σφαῖραν τοῦ παροδικοῦ καί τό παροδικόν ὑψώνεται μέχρι τοῦ Αἰωνίου καί συγχωνεύονται εἰς μίαν ἑνότητα, ὅπως τό τραγοῦδι καί τό ψάλσιμό του. Ἀπό προσωπικότητα εἰς προσωπικότητα, ἀπό ἐπίτευγμα εἰς ἐπίτευγμα, ἀπό ψυχήν πόλεων εἰς ψυχήν πολιτισμῶν, ἀπό λόφο σέ λόφο φθάνομεν στήν κορυφή, εἰς τό ὁλοκληρωτικόν ἄκουσμα τῆς μελωδίας τοῦ Θεοῦ. Διότι, ὅπως λέγει ὁ Γκαῖτε, μόνον τά ὄργανα ὅλης μαζί τῆς ἀνθρωπότητος ἠμποροῦν νά μᾶς γνωρίσουν τό Ὕψιστον, μέ ἄλλας λέξεις νά μᾶς ὁλοκληρώσουν.
Εἶναι φανερόν πώς ὅλη ἡ ὑπάρξις καί ὅλαι αἱ ἐκδηλώσεις της προσλαμβάνουν, ἐφ' ὅσον ὑψωθῆ ὁ ἄνθρωπος εἰς αὐτῆν τήν σκοπιάν, μυστικιστικόν χρωματισμόν. Διότι μυστικισμός εἶναι ἡ ἅρσις τῶν ὁρίων, πού χωρίζουν τό ὑποκείμενον ἀπό τοῦ ἀντικειμένου, τό Ἐγώ ἀπό τόν ἐκτός αὐτοῦ κόσμον, τόν ἄνθρωπον ἀπό τόν Λόγον τοῦ παντός. Καί τότε συναισθανόμεθα πώς καί ὅλα τά επιτεύγματα τοῦ πνευματικοῦ βίου, που εἶναι ἄλλως τε πνεῦμα ἀπό τό πνεῦμα μας, ἔχουν ὡς προϋπόθεσιν τῆς ἑρμηνείας των τήν μυστικιστικήν αὐτήν διάθεσιν, ἀπό τήν ὁποίαν καί ἐκπηγάζουν ὡς ἀπό τήν βαθύτατην των, μυστικήν πηγήν. Ἐπιστήμη καί θρησκεία, φιλοσοφία καί τέχνη, ἀκόμη ἡ ἐσωτερική μεταξύ ἀνθρώπων σχέσις, ὄχι μόνον ἑκείνη, που στηρίζεται ἐπί τῆς ταυτότητος τῶν ἀξιῶν καί τῶν σκοπῶν, ἀλλά καί ἑκείνη, που ὡς βάσιν της ἔχει τήν καθολικήν συνύψωσιν τῶν ψυχῶν. Ἡ σχέσις αὐτή εἶναι ἀνύψωσις τοῦ ἀτομικοῦ Ἐγώ εἰς κάτι ὑψηλότερον, πλατυσμός εἰς κάτι εὐρύτερον, ἄρσις τοῦ πόνου τῆς πραγματικότητος, που γεννᾶ ἡ διάσπασις, μέσα εἰς τήν ἀρμονικήν ἑνότητα τῆς κοσμικῆς ζωῆς, ὑπερνίκησις τῆς ἀτομικῆς ἐρημίας καί ἐκβολή τῆς ψυχῆς εἰς τόν ὠκεανόν τῆς μυστηριώδους κινήσεως τοῦ σύμπαντος. Καί αὐτή ἡ ἀγάπη, ὅταν εἶναι ἄξια τοῦ ἑαυτοῦ της, δέν εἶναι ἄλλο παρά τό βίωμα τῆς μακαριότητος αὐτῆς διά τοῦ σβυσίματος τοῦ Ἐγώ μέσα εἰς τήν ἔκστασιν μιᾶς τελείας, ὑψίστης συγχωνεύσεως τῶν ψυχῶν. Διά τήν μυστικήν αὐτήν σχέσιν πρός ὅλας τάς πλευράς τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἰσχύουν οἱ λόγοι τοῦ Ἰνδοῦ ποιητοῦ τῶν χρόνων μας. “ Σβῦσε τή λάμπα, ἄν θέλης. Θά γνωρίσω τό σκότος του καί θα τό ἀγαπήσω .”
Επιμέλεια : Αθηναΐς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου